Karla Gelen Kuraklık

Neden böyle düşünüyoruz; sadece bir çay kaşığı tuzun, yaklaşık 19 litre suyu kalıcı olarak kirletebileceğini biliyor musunuz? Yollara atılan kürek, kürek tuzlar acaba nelere sebep oluyor? Tatlı su kaynaklarımıza etkisi ne? Topraklarımızı kendi elimizle nasıl çoraklaştırıyoruz? Bunun üzerine biraz konuşmamız ve tartışmamız gerektiği bir gerçektir.

Gereklilik

Karla ve Donla mücadele zorunlu olarak yapılması gereken bir durum. Burada karla donla mücadeleyi değil sadece yöntemlerimizi sorgulamamız gerekiyor. Kaya tuzu, kış aylarında yolların güvenli kalmasına (donma derecesini düşürdüğü için) yardımcı olarak kullanılır Tuzun kazaları önlemedeki etkinliği küçümsenemeyecek kadar büyük. American Highway Users Alliance'ın yaptığı bir araştırmaya göre, yol yüzeyi sürtünmesindeki her % 10'luk iyileşme için, kazalarda % 20'lik bir azalma oluyor. Bu çalışma ile ayrıca yol tuzu ile buz çözmenin, kazaların % 93'üne kadar büyük bir kısmını önlediği gösterilmiştir. Peki bu yola atılan tuz nereye gidiyor?

Çevresel araştırmalar Irmakların, dereler ve göllerde, yaşayan canlılar, bitkiler, hayvanlar, mikrobiyotanın çok uzağa gitmeden yol kenarındaki ağaçların çiçeklerin yollara atılan tuzlara maruz kaldığını göstermektedir. Dolaysıyla ekosistem için potansiyel tehlikesini ciddi boyutlardadır. Kara Yolları Genel Müdürlüğünün Kara ve Buzla Mücadele Rehberi’nde Buz mücadelesi için depolonan kimyasal buz çözücü, tuz ve agreganın kritik yerlerde kullanılması ve zorunlu olmadıkça kullanılmaması gerektiği vurgulanmıştır. Şehir merkezlerinde şuan tüm yollarımızı tuzladığımızı düşündüğümüzde farkındalığımızın olmadığı görülmektedir.

Eko sistem üzerine etkisi

Bu kaya tuzu, sodyum ve klorürden oluşan sofra tuzuna benzer, ancak daha iridir. Yolda hızla buzla çözünür ve klorür sızıntı yoluyla yakındaki sulara akmaya başlar. Düşük konsantrasyonlarda klorür nispeten iyi huyludur ancak konsantrasyonlar arttıkça, göllerde yaşayan plankton ve balıklar da dahil olmak üzere suda yaşayan vahşi yaşam için toksik olabilir. Tuz Bitki yapraklarınada zarar verir ve bitkilerin besin alımını engeller dolayısıyla bazı bitkileri öldürür. Tuza dayanıklı türlerin çoğalmasına neden olarak bitki çeşitliliğini azaltır ve ekosistem dengesini daha da bozar. Yüksek konsantrasyonlarda tuz, suyun karışım(içerik) şeklini değiştirebilir ve tatlı su kaynakların dibine çökerek biyolojik ölü bölgeler oluşturabilir. Karda tuzun varlığından dolayı su daha yoğun hale gelir ve dibe batar, üst katmanlardaki oksijenin alt katmanlara ulaşmasını engeller. Üst ve alt katmanların bu şekilde ayrılması su ekosistemlerini bozar.

Göllerin dibindeki katmanlar bölge geçmişi hakkında bir arşiv oluşturur dolayısıyla bu katmanlarda biriken maddelere bakılarak bölge geçmişi hakkında bilgi edinilebilir. Örneğin ABD de Ontario’da 1950'lerden beri yol tuzu uygulamaktadır. Bölgedeki göl çökeltilerinde bulunan yosun ve mikroskobik hayvan kalıntıları (zooplankton olarak adlandırılır), bölgedeki yol tuzu uygulamalarının başlamasıyla aynı zamana denk gelen bu göllerde değişikliklerin meydana geldiğini bize göstermektedir. Dolayısıyla tuza dayanıklı mikrobiyota artarken tuza dayanıksız mikrobiyota azalmaya başlamaktadır ve bu nedenle planktonlarla beslenen balıkların besin zinciri bozulmaktadır. Bu ekolojik değişiklikler su kalitesini etkiler. Dolayısıyla su kalitesini düşürmeye başlar. Tatlı su kaynaklarımızın hızla azaldığı topraklarımızın çoraklaştığı düşünüldüğünde bizim için potansiyel tehlikesi yadsınamayacak kadar büyüktür.

Cisimler üzerine etkisi

Tuzlu su ne kadar parçalayıcıdır. 10 yaşındayken rahmetli babam bize bunu öğretmişti. Mersin Silifke’de her denizden çıktığımda deniz gözlüğümü hemen tatlı suyla yıkadığımı hiç unutmam. Çünkü başka deniz gözlüğü alma şansım yoktu. Şunu biliyordum ki yıkamazsam gözlüğün plastik kısmı parçalanacaktı. Hemen tatlı suyla yıkar ve sezon sonunda pudralayıp kaldırırdım. Yaklaşık böyle 20 yıl gözlüğü kullandım.

Yoldaki tuz, araç parçalarının paslanmasına, plastik kısımlarda ve boyalarda hasara neden olabilir. Yağıştan gelen su, oksijen ve karbondioksit araba metal parçalarıyla temas eder. Yol tuzundaki serbest yüzen iyonlar su ile temas eder. Bu iyonlar demir oksit oluşumunu hızlandırır. Pas, oksijene aşırı maruz kaldıktan sonra ortaya çıkan bir demir oksit tabakası olduğu için pas oluşmaya başlar. Tuzlu su paslanma sürecinin normal koşulların izin verdiğinden daha hızlı gerçekleşmesini sağlar. Gerçekte paslanma problemi sadece araçlar için tehlike değildir. Çünkü yola atılan tuz köprülere, otoyollara, demiryollarına ve diğer toplu taşıma altyapılarına zarar verebilir. ABD maliyet hesabı yapılmadan bir konu hakkında pek fikir yürütülmez. ABD'de yapılan çalışmalar bu korozyon hasarının karayolu ve otomobil endüstrisine yılda 3,5 ila 7 milyar dolara mal olduğu tahmin edilmektedir.

Buzla mücadelede alternatif yöntemler

Gelişmiş ülkeler tuza alternatif çözümler aramaktadır. Kısa zamanda alternatif olmasa da çalışmalar devam etmektedir. Güneş enerjisiyle ısınan yollar, Pancar atık suyu (şeker pancarı işlemeden kalan), peynir salamurası, turşu suyu, patates suyu ve Van gölünün suyu vb. sayılabilir. Pancar atık suyundaki karbonhidratlar veya şekerler, buzun erime noktasını -10 C'den -20 C'nin altına düşürür ve yola uygulanan klorür miktarını azaltır. Ancak olumsuz tarafları da vardır. Kokusu rahatsız edici olabilir. Ek olarak içeriği gereği su ekosistemlerine bakteri büyümesini teşvik edebilir. Türkiye’de Van gölü çevresinde Van gölü suyunun kullanımı buzla mücadelede kullanılmaktadır. Büyükşehir belediyeleri solüsyon alternatiflerini (Su bazlı, şeffaf bir potasyum asetat karışımı)kullanmaktadır. Bu alternatif solüsyon havaalanı pistler içinde kullanılmaktadır. Kaya tuzlarıyla karşılaştırıldığında koroziv etkisinin daha düşük olduğu söylenebilir. Tuzun, karışım olarak tuzlu su şeklinde uygulanması tuzun yola daha iyi invaze olmasına yardımcı olabilir.

Gerçekte alternatiflerin bölgesel imkânlara uygun olarak planlanması gerekmektedir Tatlı su kaynaklarının, hangi bölgenin tuzlamasına kırılgan olduğunun ortaya çıkarılması belki de hassas bölgelerde alternatif tuzla mücadele yöntemlerinin belirlenmesi uygun olacaktır..

Tek bir doğrunun olmadığı karla, donmayla mücadelede ne yapmamız gerekiyor?

Karın yağdığı veya buzlanma ihtimali olduğu zaman trafik yoğunluğunu azaltmak örnek olarak mesai saatlerinin tekrar düzenlenmesi trafiğinin azaltılması, kar lastiksiz araçların trafiğe çıkmasının engellenmesi gibi birçok stratejinin kar yağmadan önce dokümante edilmeli ve halka duyurulmalıdır. Hazırda tutulan stratejilerin, ilgili birimler tarafından olay olduğunda koordine bir şekilde hemen devreye sokulması gerekmektedir. Artık bu kervanı yolda dizme işini biraz bırakmamız gerekmektedir. Yollarımıza ya da arabalarımıza baktığımızda bembeyaz tuz olduğunu görebiliyoruz. Bunun miktarını belirleyen stratejinin belirlenmesi çok önemlidir. Kürer kürek bol tuz atmak bir strateji olamayacağını hepimiz biliyoruz. Metre kareye ne kadar tuz veya solüsyon kullanılacak? Alternatif mücadele yöntemlerinin geliştirilmesi, donma açısından riskli bölgelerin kontrolü ve tuzlanması belki de en önemli olanı yolda eriyen karın oluşturduğu tuzlu suyun nereye akacağını belirlemek, bu suların toplanacağı yerleri belirlemek toprağımızın ve tatlı su kaynaklarımızın kirlenmesine engel olacaktır. Ayrıca bu tuzların geri dönüşümü sayesinde tekrar kullanılacaktır. Böylece şehir merkezlerine her yıl 40-50 bin ton tuz taşınmasını engelleyebiliriz. Kısacası işin uzmanlarının kafa yoracağı ve sonuçlarının uygulanıp analiz yapılacağı bir bilgiye önderlik etmemiz gerekiyor.Karla gelen kuraklığa karşı dimdik hep beraber mücadele etmemiz gerekiyor. Yeni nesillere daha temiz bir doğa bırakmak zorundayız.